Khảm trai là gì? Khám phá nghệ thuật khảm trai nội thất gỗ

Nghề khảm trai đã có từ rất lâu, được lưu truyền và kế thừa qua nhiều thế hệ. Đến nay, ngành nghề độc đáo này vẫn được nhiều làng nghề gìn giữ và bảo tồn bởi nó mang trong mình không chỉ là giá trị kinh tế, thẩm mỹ mà còn có giá trị văn hóa truyền thống lâu đời. Vậy khảm trai là gì? Cùng Nội thất Long Thành tìm hiểu chi tiết về chủ đề này cũng như cách khảm trai nội thất gỗ trong bài viết dưới đây nhé!

Khảm trai là gì?

Có lẽ với nhiều người trong chúng ta, đặc biệt là giới trẻ ngày nay, khái niệm khảm trai có lẽ là điều gì đó khá xa lạ. Khảm trai được biết đến là một nghề thủ công mỹ nghệ cao cấp đã có từ lâu tại Việt Nam. 

Khảm trai là gì?

Công việc chủ yếu của các nghệ nhân khảm trai sẽ là làm hoành phi hoặc là các câu đối với mục đích chủ yếu là phục vụ cho trang trí ở các đình chùa hoặc là những đồ dùng như khảm sập gụ, tủ chè, bình phong, điếu ống, tráp trầu, hộp đựng thuốc lá... theo các chủ đề từ các tích ngày xưa tùy theo nhu cầu, sở thích của người đặt hàng.

Chất liệu khảm trai

Chất liệu khảm trai thông thường được lấy từ các loài trai, ốc hay xà cừ nên còn có tên gọi là khảm ốc hay khảm xà cừ. Chất liệu này vô cùng nhiều ở nước ta bởi Việt Nam là một quốc gia có địa hình trải dài dọc theo bờ biển.

Chất liệu khảm trai

Ngày nay, nguyên liệu khảm trai dần được mở rộng hơn, được nhập khẩu từ các nước lân cận như Trung Quốc, Thái Lan, Singapore, Indonesia…chứ không chỉ sử dụng trai, ốc trong nước như trước kia nữa.

Vỏ trai ngọc môi vàng là nguyên liệu được ưa chuộng trong khảm trai

Vỏ trai được ưa chuộng nhất phải kể đến vỏ của trai ngọc môi vàng có tên khoa học là Pinctada maxima. Loài trai này có kích thước vỏ lớn với mặt trong có lớp xà cừ dày óng ánh. Bên cạnh đó, lưu truyền trong các làng nghề lâu đời có sử dụng một số loại trai khác như trai cửu khổng (bào ngư), diệp xù, trai cánh, trai Nông Cống...

Phân loại khảm trai 

Căn cứ vào đặc tính, khảm trai có thể chia làm 2 loại lớn là khảm lên sản phẩm và khảm sơn mài. Các chất liệu chủ yếu được khảm trai là đồng, gỗ, đồi mồi, …Khảm trai trên gỗ là loại khảm có tuổi đời lâu nhất, sau đó bắt đầu xuất hiện khảm trai trên đồ đồng và khảm trai trên đồi mồi.

Khảm trai trên gỗ có tuổi đời lâu nhất

Trong khi đó, khảm trai sơn mài mới thịnh hành vào đầu thế kỷ XXI nhưng cũng nhận được nhiều sự yêu thích không kém. 

Nếu căn cứ vào tính ứng dụng của các sản phẩm thì có thể chia khảm trai thành hai loại lớn là đồ gia dụng và đồ thờ cúng. Đồ gia dụng là các đồ dùng được sử dụng trong gia đình hằng ngày như khay, đĩa, chén, đũa, bàn cờ, lọ hoa, sập, tủ, bàn ghế, …

Đồ thờ cúng sẽ bao gồm: hoành phi, câu đối, án thư, ống quyển, bao kiếm, thẻ bài, bàn thờ, tủ thờ, …

Khảm trai trên bát

Quy trình khảm trai nội thất gỗ

Mỗi một sản phẩm khảm trai mang một nét đẹp riêng, không tác phẩm nào giống tác phẩm nào. Để làm ra được một sản phẩm chất lượng, đẹp mắt và có hồn như vậy thì quy trình khảm trai cần được thực hiện theo từng bước một cách cẩn thận và đầy đủ qua 7 bước như sau:

Bước 1: Vẽ bản thảo, bản mẫu khảm trai

Để tạo nên vẻ đẹp tổng quan, cân xứng cũng như sự cân đối giữa các hình ảnh, sự vật… bên trong bức khảm thì đây là công việc cực kỳ quan trọng mà bất kỳ người nghệ nhân nào không thể bỏ qua.

Bước 2: Chọn nguyên liệu cho sản phẩm

Mỗi loại trai, ốc theo chủng loại và tuổi đời khác nhau sẽ có các lớp màu sắc, độ dày mỏng khác nhau. Vì vậy, việc chọn nguyên liệu không yêu cầu sự tỉ mỉ nhưng lại đòi hỏi về bề dày  kinh nghiệm để khiến bức tranh toát lên được “cái hồn” của một sản phẩm nghệ thuật.

Bước 3: Cắt nguyên liệu theo mẫu vẽ có sẵn

Đây là bước cực kỳ quan trọng, vì nó sẽ ảnh hưởng trực tiếp giá trị và độ thẩm mỹ của sản phẩm hoàn thiện. Thợ cưa - những người thợ cắt nguyên liệu -  sẽ vẽ mẫu lên nguyên liệu đã chọn trước đó và cắt theo hình dáng của mẫu vẽ.

Để có được những đường cắt sắc sảo, chính xác thì những người thợ cắt này phải có bề dày kinh nghiệm ít nhất từ 4 - 6 năm.

Bước 4: Ghép các mảnh cắt theo mẫu

Các miếng khảm trai sau khi cắt sẽ được ghép lại với nhau để tạo nên những hình vẽ hoàn thiện. Tùy theo mỗi cách ghép, mỗi vị trí và màu sắc của các miếng khảm trai mà sẽ cho ra các sản phẩm thô mang nét độc đáo riêng.

Công đoạn này đòi hỏi các nghệ nhân cần phải thật nghiêm túc và luôn sáng tạo tạo nên các hình thù bắt mắt nhưng vẫn chi tiết như bản vẽ.

Bước 5: Đục lỗ trên gỗ

Tùy theo mỗi hình thức khảm là khảm chìm hay khảm nổi cũng như gắn trực tiếp hay khảm trai mà sẽ có các kỹ thuật khác nhau. Sau đó, sẽ gắn các miếng trai đã cắt lên gỗ.

Bước 6: Mài nhẵn, đánh bóng

Các miếng trai cắt đã được gắn trên gỗ vẫn còn rất thô sơ và có nhiều góc cạnh. Lúc này, miếng trai sẽ được mài nhẵn và đánh bóng để bề mặt trở nên khớp với phần gỗ cũng như thêm phần mềm mại và nhẵn mịn hơn.

Bước 7: Tỉa đường nét, làm nổi bật đường nét 

Để tạo nên một sản phẩm hoàn thiện, các đường nét nhỏ sẽ được chỉnh sửa  lại một cách tỉ mỉ đồng thời kết hợp một số phương pháp để làm nổi bật các đường nét.

Trên đây là toàn bộ thông tin về chủ đề khảm trai. Đừng quên chia sẻ bài viết đến nhiều hơn nữa để cùng nhau khám phá những kiến thức hữu ích. Theo dõi website Nội thất Long Thành thường xuyên bởi chúng tôi sẽ cập nhật liên tục những thông tin về nhiều chủ đề khác thú vị nữa.